En çok tüp bebek yapılma nedeni erkek infertilitesi.. Erkeği değerlendirmede elimizdeki tek test laboratuarda sperm sayımı ki bu test sperm fonksiyonunu değil sadece sayı, hareket ve şekil değerlendirmesi yapıyor. Sperm sayımı, hareketi ve şekil bozukluğu gösteren erkeklerin çoğunluğunda sorunun nedeni bulunamıyor, bulunamayınca da tedavi edilemiyor. Ya da tedavi adı altında etkinliği kanıtlı olmayan bir takım vitaminler, mineraller ve gıda destek ürünleri veriliyor. Kür edici bir ilaç tedavisi olmadığı gibi laboratuarda spermi düzeltici etkin bir yöntem de yok. Her ne kadar pahalı ve deneme başına canlı doğum başarı oranı yüzde 30 (ticari olmayan gerçek başarı oranı) olsa da tek çözüm tüp bebek gibi görünüyor.
Reaktif oksijen tipleri (ROS), sperm fonksiyonu için gerekli hücre metabolizma ürünleri ve yapımı artıp birikince sperm DNA’sını tahrip ediyor, sperm hareketlerini ve yumurtayı dölleme kapasitesini bozuyor. ROS birikimini sigara, obesite, kötü beslenme, besinlerdeki ve çevredeki kirlilik de hızlandırıyor. Bu durum sadece doğal yoldan gebelik olasılığını değil, tüp bebek başarı oranlarını da düşürüyor. DNA hasarını ölçen testler güvenilir değil ve gebelik başarısı ile korele de değil.
Hal böyle olunca piyasada C ve E vitaminleri, folik asid, çinko, selenyum, karnitin, karotenoidler gibi pek çok ürünün antioksidan özellikleri olduğu iddia ediliyor. Bunlar reçete ile satılan ilaçlar değil, gıda destek ürünleri oldukları için ruhsatlama aşamasında ülkenin sağlıkla ilgili otoritelerinin denetlemesi dışında kalıyorlar. Üstelik çok da pahalılar. Bu ürünlerin piyasa satış değerleri dünya üzerinde 4.7 milyar dolar, yani büyük bir pazara sahipler. Bilimsel olarak güvenilir olmasalar da literatürde bu vitamin ve gıda destek ürünlerinin yararlı olduklarına dair pek çok yayın var. İlginç olanı bu çalışmalarda etkin olduğu iddia edilen maddelerin dozları, piyasadakilerden çok daha yüksek, yani çalışmada test edilen madde dozları ile pazarda satışa sürülen maddelerin dozları arasında uyumsuzluk var. Ayrıca çoğu çalışmada etkinlik kanıtı olarak spermlerdeki bir takım ölçümlerde görülen düzelmeler, örneğin DNA hasarında azalma, normal sperm şekillerinde, hareketliliğinde, sayısında artma baz alınıyor ama gebelik oranlarındaki artış çoğunda belirtilmiyor. Tabii tıbbi literatürde vitamin, mineral ve gıda destek ürünlerinin yararlı olduğunu savunanlar yanında bir o kadar da yararsız olduklarını gösteren çalışma var ama genellikle olumsuz sonuçlanan tedavi çalışmalarının tıp dergilerinde yayımlanma şansı olumlu sonuç verenlere göre çok daha düşük çünkü tıbbi yayın arenasında üretici ticari sektörün etkisinin olduğu yadsınamaz.
Özetle erkek infertilitesinde sorunun altında yatan nedenlerin bulunup bunları düzeltmeye yönelik tedaviler dışında (ki sadece küçük bir grup hastada tıbbi olarak nedenler araştırılıyor, araştırılanların da küşük bir grubunda gerçek neden bulunabiliyor) sperm kalitesini artırdığı iddia edilen vitamin, mineral ve gıda destek ürünlerinin bazı bireylerde yararlı etkisi görülse de kanıtlanmış genel bir etkinlikleri gösterilmiş değildir. Genç çiftlerde belki 6 aya kadar uzayabilen sürelerde, etkinliklerinin kanıtının olmadığı söylenmek şartıyla uygulanabilir ama özellikle uzun süreli infertilite olgularında ve ileri kadın yaşında bu süreyi uzatmamakta ve tüp bebek / mikroinjeksiyon sürecine girmekte yarar vardır.
Prof. Dr. Kutay Biberoğlu
13.12.2019