Tüp Bebek (in vitro fertilizasyon) konusunda her şey

İn vitro fertilizasyon (IVF)

Giriş

Tüp bebek doğal yollarla gebe kalamayan çiftlere uygulanan bir üremeye yardımcı yöntemdir. Baba adayının tohum hücreleri ve anne adayının yumurta hücreleri vücut dışında laboratuarda döllendirilir ve oluşan gebelik ürününün anne adayının rahimine yerleştirilerek orada büyüyüp beslenmesi ve doğumu sağlanır. İlk tüp bebeğin doğduğu 1978 yılından sonraki 41 yıl içinde 8 milyonun üzerinde bebek dünyaya gelmiştir. Dolayısıyla hem anne hem de bebek için güvenli olduğu kanıtlanmış bir yöntemdir. İlk zamanlarda başarılı gebelik oranları yüzde 15’lerdeyken şimdilerde bu oranlar rahime nakledilen embryo başına yüzde 36’lara hatta genç çiftlerde yüzde 40’lara çıkmıştır. Bazıları ilk ayda sonuç alabilirken bazı çiftlerde tedaviyi tekrarlamak gerekebilir.  Altı tüp bebek denemesi sonrası yüzde 70 çift, bebeklerine kavuşma şansına sahip olabilirler.

Görüldüğü gibi ne kadar başarılı olursa olsun tüp bebek tedavisi doğal yolla gebelik kadar başarılı değildir. Doğal yolla gebelikte vücudun kontrol mekanizmaları yumurta hücrelerinin ve erkek tohum hücrelerinin en sağlıklı olanlarını seçerek döllenmeyi sağlar ve embryonun en uygun günde rahime yerleşmesini denetler. Bu nedenle de her ay tek bir yumurta ve tek bir sperm gebelik için yeterlidir. Çünkü insan organizması ve doğanın dengeleri gebelik olması için kurgulanmıştır. Tüp bebek tedavisinde ise yumurta hücreleri dışarıdan verdiğimiz iğnelerin uyarısıyla gelişigüzel olgunlaştırılıp büyütülür. Bu nedenle de çok sayıda yumurta hücresi eldesine gerek vardır ki içinden sağlıklı ve döllenebilir olanları bulunabilsin. Erkek sperm seçimi de gelişigüzeldir yani tüp bebekte doğal seçim mekanizmaları devreden çıkarılmıştır. Tüp bebeğin en başarısız ve gebelik şansını azaltan aşaması embryonun anne rahim boşluğuna nakledilmesini izleyen süreçtir. Zamanlama hataları düşük başarıdan sorumlu olabilir çünkü bu aşamada da organizmanın doğal kontrol mekanizmaları ortadan kalkmış ve hormon dengeleri tamamen dışarıdan verilen hormon uyarılarına göre uyarlanmıştır.

Bunları neden söylüyorum? Tüp bebek doğal yolla gebelik elde edemeyen çiftler için çok başarılı bir yöntemdir ve tek seçenektir ama gebelik oluşmasını garantilemez. İnfertilite engelinin ayrıntılı şekilde araştırılması ve bulunan nedenin tedaviyle ortadan kaldırılması daha yüksek oranda başarı getirir, üstelik sorunun tedavisiyle sadece bir defalık değil daha sonraki gebelik isteklerinin de başarılı sonuçları garantilenmiş olur. Böylece tüp bebek tedavisi için gerekli çok yüksek dozda hormon yüklemesi ve ödenecek hatırı sayılı masraf da ödenmemiş olur. Başarı ayrıntılarda saklıdır. Bazen tüp bebek kararı verilen çocuksuz çiftlerde gözden kaçan bir küçük sorunun bulunması ve tedavisi doğal yoldan gebeliği getirebilir. Yine de tüp bebek gerekse bile bulunan küçük sorunun tedavisi tüp bebek başarı oranını da yükseltir. Özetle çocuk sahibi olamayan çiftlerde değerlendirmenin sadece tüp bebek açısından gerekli testlerle sınırlı kalmayıp çiftin sanki tüp bebek yapılmayacak gibi ayrıntılı şekilde araştırılmasını kapsaması gerekir. Örneğin istisnasız her infertil kadının evrakları arasında mutlaka bulunan adetin 2. veya 3. gününde yapılan kan testi raporu, neden gebelik olmadığını açıklamaz, sadece tüp bebek için gerekli yeterli yumurta sayısı varmının araştırmasıdır. Keza AMH araştırması neden gebelik olmadığını söylemez. Bu testler yumurta hücrelerinin kalitesini değil sadece sayısını öngörür. Doğal yoldan gebelik şansını denemeden veya gebeliği engelleyen neden biliniyorsa bunun tedavisi yapılmadan özellikle genç kadınlarda acil tüp bebek yapılması için bir gerekçe oluşturmaz. Yumurta sayısı çok düşük olup doğal yoldan gebelik denemesi ile ya da gebeliği engelleyen nedenin tedavisiyle birkaç ay içinde çocuk sahibi olan pek çok çift vardır. Bu konuda daha ayrıntılı bilgilere web sitemde www.drkutaybiberoglu.com adresinde ulaşmanız mümkün.

Hangi durumlarda tüp bebek tedavisi gerekebilir?

Kadın yaşı 40 ve üzeri ise hızlı şekilde erkek sperm analizi, kadın yumurtlama ve hormon tablosu ve tüplerin açıklığı test edildikten sonra uygun tedavi, hiçbir engel yoksa tedavisiz en fazla 6 aylık bir süre doğal gebelik için beklenir. Kırklı yaşlarda yumurta sayısının azaldığı noktasından hareketle hızla tüp bebeğe geçiş yapılır. Kadın yaşı 43 ise tüp bebekle başarılı bir gebelik şansının sadece yüzde 4 olduğu çifte açıkça söylenmelidir.

Kadının tüpleri tıkalı ve cerrahi ile açılamayacak kadar harabolmuş ise tüp bebek tek seçenektir. Başka çocuk istemediği için kalıcı bir gebelik önleme yöntemi olarak tüplerini bağlatmış olan kadınlar fikir değiştirerek tüplerini tekrar cerrahi ile açtırabilir veya tüp bebek ile çocuk sahibi olabilir. Adet düzensizliği yumurtlama olmaması sonucudur. Yumurtalıkları uyaran beyin hormonlarının eksikliği, anormal kıllanma ve şişmanlık ile birlikte giden polikistik over sendromu, prolaktin hormon yüksekliği, troid hormon bozuklukları yumurtlamayı ve düzenli adet görmeyi önler. Bu durumların her birisi ilaçlarla çok başarılı bir şekilde tedavi edilebilir. Gebelik başarısı doğru tedaviyle ve en fazla 6 aylık bir tedaviyle çok yüksektir. Bu grupta nadiren tedaviye rağmen gebelik olmaz ve tüp bebek gerekebilir. Endometriosis yani rahim içini döşeyen dokunun olmaması gereken yerlerde karın içinde, tüplerde, yumurtalıklarda veya vücudun her hangi bir uzak bölgesinde yerleşmesi durumunda doğal yoldan gebe kalmak zor olabilir, daha uzun zaman alabilir. Unutulmamalıdır ki endometriosisli kadınların pek çoğu hastalığın olduğundan bile habersiz şekilde defalarca bebek doğurabilir. Yani endometriosis sadece bazı kadınlarda gebeliği zorlaştırır. Cerrahi tedavi veya tüp bebek , kararı hekim ve hastanın birlikte vermesi gereken bir karardır. Ayrıca gebeliğin aynı zamanda endometriosisin tedavisi olduğunu da unutmamalıyız. Rahim urları 30 ve 40’lı yaşlarda 2-3 kadından birisinde olan iyi huylu tümörlerdir. Çoğunluğu gebeliği engellemez veya gebeliğin sağlıklı doğumla sonlanmasını önlemez. Nadiren rahim boşluğu içine büyüyen urlar bebeğin rahim zarına tutunmasını engelleyebilir ve cerrahi olarak alınması gerekebilir. Erkeğin sperm hücrelerinin azlığı (<15 milyon/ml), hareketsizliği (<%32), şekil bozukluğu (>%4) gebeliği güçleştirir. Altta yatan nedene göre ilaç veya cerrahi tedavi düşünülebileceği gibi, suni aşılama ya da tüp bebek de uygulanabilir. Eğer hiç tohum hücresi yoksa (azospermi) erkeğin testislerinden biyopsi ile (TESE) doku alınıp içinden sperm hücresi bularak tüp bebek yöntemiyle karısının yumurtası döllendirilebilir. Ne kadında ne de erkekte gebeliği engelleyen hiçbir sorun yok ama yine de gebelik olmuyorsa buna açıklanamayan infertilite diyoruz. Aslında dikkatli ve ayrıntılı bir değerlendirme ile gebeliği engelleyen faktör çoğu çiftte bulunabilir ve tedavi ile doğal yoldan gebelik sağlanır. Gerçekten ayrıntılı değerlendirmeye rağmen infertilite nedeni bulunamıyorsa suni aşılama ve / veya tüp bebek tek çare olabilir.

Bazen tüp bebek gebe kalınamadığı için değil, anne babadan çocuğa taşındığı bilinen genetik bozukluklarda da uygulanır. Preimplantasyon genetik tanı ile elde edilen embryoların laboratuarda genetik incelemeleri yapılıp sadece sağlıklı genetik yapıya sahip embryonun anne rahmine nakli sağlanır, böylece hastalıksız ve sağlıklı bir bebeğin doğması sağlanabilir.

Kanser tanısı konmuş erkek ve kadınlarda ilaç tedavisi veya radyasyon uygulaması sperm hücrelerinin ve yumurta hücrelerinin zararlanmasına yol açabileceği için tedavi öncesi hücrelerin dondurularak saklanması ve ilerde sağlıklarına kavuştuklarında bu hücrelerin gebelik elde etmek için kullanılmaları mümkündür. Eğer çift evli ve bebek istiyorlarsa tüp bebekle elde edilen embryoların dondurularak saklanması ve kanser tedavisi sonrası kadının rahimine nakladilmesi de bir alternatif yaklaşımdır. Sosyal nedenlerle evliliği ve çocuk sahibi olmayı ileriki yıllara erteleyen kadınların  yumurta hücreleri  dondurularak sonraki yıllara kadar saklanması teknik olarak mümkün olmasına karşın ülkemizde yasal değildir (Bu konuda daha ayrıntılı bilgiyi www.drkutaybiberoglu.com adresinde konu başlıklı videoda bulabilirsiniz). Yine rahimi olmayan kadınların bebeklerini kendi rahimlerinde büyütüp doğurduktan sonra asıl genetik annelerine teslim eden taşıyıcı annelik kurumu da yasal olmadığı için ülkemizde uygulanamamaktadır.

Riskler nelerdir?

  • Çoğul gebelik düşük ve erken doğum risklerini artıran, istenmeyen bir durumdur. Bu nedenledir ki yönetmelik gereği 35 yaş altındaki genç kadınlara sadece tek embryo transferi, 35 yaş üzeri kadınlara ise 2 embryo transferi yapılmasına izin vardır. Eğer ilk 2 tüp bebek denemesi başarısız olmuşsa 35 yaş altı kadınlara da 2 embryo transferi yapılabilir. Üç embryo transferine hiçbir şartta izin yoktur. İdeal yaklaşım çok sayıda embryo transfer etmek yerine rahim içine transfer edilen bir ya da en fazla iki embryodan geri kalanları dondurarak saklamak ve her seferinde tüp bebek işlemini tekrarlamak yerine sonraki ay ya da yıllarda dondurulmuş embryolar çözündürülerek bunların tek ya da ikişer olarak transferidir. Donmuş embryoların çözündürülerek tekrar aktive edilmesi ile yapılan işlemlerin başarısı en az taze embryo transferi kadar başarılıdır.
  • Prematüre doğum ve düşük doğum ağırlığı, tüp bebekle elde edilen tekil gebeliklerde bile doğal yolla elde edilen gebeliklere kıyasla daha fazladır.
  • Ovarian hiperstimulation sendromu, tüp bebek sürecinde yumurtalıkları uyaran hormon enjeksiyonlarına aşırı yanıt alınır ve çok fazla sayıda yumurta hücresi uyarılırsa ortaya çıkar. Karın boşluğunda sıvı toplanması, yumurtalıkların kistleşerek çok büyük boyutlara ulaşması, ağrı, bulantı, kusma, nefes almada zorluk, idrar azalması nadiren de olsa rastaldığımız ve hastanede gözlem altında tutulmayı gerektiren bir durumdur. Dikkatli izlem ile tablonun kendiliğinden düzelmesi için destek tedavileri yapılır
  • Düşük oranları tüp bebek sonucu oluşan gebeliklerde doğal yolla oluşan gebeliklerden daha sık değildir ancak artan anne yaşıyla ortalama düşük oranı yüzde 10-15’lerden yüzde 25’lere hatta 40 yaş kadınlarda yüzde 40-50’lere kadar çıkar.
  • Ultrason rehberliğinde vajinal yoldan bir iğne ile yumurta toplama sırasında yanlışlıkla barsağa, mesaneye, veya bir kan damarına girilebilir. Kanama ve enfeksiyon ve verilen kısa süreli anesteziye bağlı riskler de dikkate alınmalıdır
  • Dış gebelik yüzde 2-5 sıklığında tüp bebek sonrası ortaya çıkabilir. Erken tanıyla cerrahi yapılmadan kendiliğinden gerileyebilir veya ilaçla yok edilebilir.
  • Bebeklerde doğumsal defektler özellikle ileri anne yaşıyla paralel olarak artmaktadır. Çelişkili raporlar bazı doğumsal anormallik riskinin arttığını ifade ederse de bu konu henüz yeterince kesin bir sonuca ulaşmamıştır
  • Kanser açısından zaman zaman yumurtalık ve meme kanserlerinde hafif bir artış iddiası ortaya sürülmüşse de bir risk artışı olduğu kesin olarak gösterilememiştir.
  • Stresstüp bebek tedavisinin finansal, fiziksel ve psikolojik açılardan çiftleri zorlamasının bir sonucudur. Stresin mi infertilite yoksa infertilitenin mi stres yaptığı konusunda tartışmalar devam etmektedir.

Tüp bebek için gerekli testler nelerdir?

  • Tüp bebek işlemi öncesi elinizde mutlaka en az 2 farklı zamanda yapılmış sperm analizi raporunun bulunması gerekir. Erkek sperm hücreleri hiç yok veya çok az sayıda ise baba adayının ayrıntılı muayenesi, hormonal, genetik testleri ve ultrasonu istenecektir.
  • Anne adayının genel olarak fizik ve psikolojik sağlık durumu hekim tarafından mutlaka değerlendirilecektir. Ek olarak kan testleriyle kansızlık, şeker, karaciğer ve böbrek rahatsızlıkları, eşlerin her ikisinin de kan grupları Rh tayinleri araştırılacaktır.
  • Eşlerin her ikisinin de kan örneklerinde enfeksiyon hastalık serolojik tarama testleri (Hepatit B ve C (HBS, anti HCV), bağışıklık sistemi yetmezliği (HIV) virüsleri, ayrıca kadında kızamıkçık ve toksoplazmaya karşı bağışıklık testleri) yapılmalıdır.
  • Tüp bebek uygulanacak kadınlara genel fizik muayeneye ek olarak vajinal ultrason yapılacak rahim ve yumurtalıklar incelenecektir.

Şekil 1. Vajinal ultrason

Şekil 2. Sonohisterografi

Şekil 3. Histeroskopi

Her 2 yumurtalıktaki yumurta sayıları ultrasonla rahatlıkla incelenebilir. Ayrıca hekim gerekli görürse, rahim boşluğu vajinal ultrason rehberliğinde içeriye sıvı enjekte edilerek ağrısız şekilde dakikalar içinde (sonohisterografi) incelenebilir. Eğer polip, myom veya yapışıklık gibi bir durumdan şüphe edilirse o zaman histeroskopi denilen bir işlemle anestezi altında bir işlem geçirmeniz önerilebilir. Bazı kliniklerde uygulandığı şekliyle tüp bebek öncesi her kadına histeroskopi yapılması, yararı kanıtlanmış bir yaklaşım değildir, dolayısıyla önermiyorum.

  • Bazı kliniklerde adetin ilk birkaç gününde alınan kan örneğinde FSH, Estradiol, hatta Antimüllerian hormon (AMH) ölçülmesi bir alışkanlık haline gelmişse de yararı tartışmalıdır. Ultrasonda zaten yumurta sayıları konusunda rahatlıkla bilgi edinilebilirken bir de kan testleriyle bilinenin doğrulanmasının hastalara yararı tartışmalıdır.

Tüp bebek işlemi öncesi bilmeniz gerekenler

  • Kaç tane embryo transferi yapılacak? Önemli olan gebe kalmanız değil, sağlıklı bebek sahibi olmanızdır. Sağlıklı olan, tekil gebeliktir çünkü çoğul gebeliklerde hem düşük hem de erken doğum riski yüksektir. Yönetmelik gereği 35 yaş altındaki genç kadınlara sadece bir, 35 yaş üzerinde ise sadece iki embryo transferi yapılması öngörülmektedir. Eğer sağlıklı görünen embryolarınız varsa 35 yaş üzerinde de tek embryo transferi isteyebilirsiniz. Ama size tavsiyem, sağlıklı embryolarınız olduğu halde ve yönetmelik maddelerine karşın hekiminizi örneğin 2 embryo transferine zorlamamanızdır. Eğer daha önceki iki tüp bebek denemenizde de başarı elde edilememiş ise 35 yaş altında olsanız bile iki embryo transferi yapılmasını talep edebilirsiniz.
  • Transferden geriye kalan embryolarınızı ne yapacaksınız? Tüp bebek sürecini her seferinde tekrar yaşamamak için embryolarınızı dondurtarak yıllarca saklatabilir, tekrar bebek sahibi olmak istediğinizde dondurulmuş olarak saklanan embryolarınızdan birisini basit bir işlemle kendinize transfer ettirip evdeki çocuğunuzun kardeşini doğurabilirsiniz.

Şekil 4. Embryo dondurma / saklama

Dondurulmuş embryo transferi ile gebelik şansınız taze embryo transferi ile benzerdir. Ailenizi tamamladığınızda ise artık geride kalan embryolarınızın saklanmasını istemeyebilirsiniz. Bunu merkezinize yazılı olarak bildirmeniz gerekecektir.

  • Çoğul gebelik durumunda ne yapmalısınız? Eğer iki embryo transferi yapılıp ikiz gebe kalmışsanız, gebelik süreciniz daha yakından izlenmesi gerekecektir. Bazen içeriye yerleştirilen embryo, rahim içinde kendiliğinden ikiye bölünerek ikiz hatta daha çok sayıda embryo taşıyor hale gelebilirsiniz. Bu durumda bebeklerden en az birisinin erken haftalarda sonlandırılması ile sağlıklı bebek doğum olasılığınız artırılabilir. Sonlandırma işlemi yapılmayıp düşük ya da erken doğumla hepsini kaybetmektense içerde bir tanesinin büyümesine izin verilmesi kararı etik, duygusal ve psikolojik açılardan iyi düşünülerek verilmelidir.

Tüp bebek tedavi süreci nasıl gelişir?

  • Adet kanaması ile başlayan süreç, sık ultrason kontrolu altında yumurtaların uyarılması ve olgunlaştırılması için gerekli ilaç tedavisi, yumurtaların vajinal yoldan toplanması ve döllenen yumurtanın (embryo) rahim boşluğuna yerleştirilmesi aşamalarını kapsar ve toplam süre en fazla 3 haftadır. Ancak bazı özel durumlarda gebelik ve canlı bebek doğum şansını artırmak için embryolar genetik değerlendirmeye alınabilir, dondurularak saklanıp daha sonra rahime nakledilebilir yani süreç biraz daha uzayabilir. İşlemin hiçbir aşamasında hastane yatışı veya cerrahi girişim gerekmez. Yumurta toplama ve rahime nakil aşamalarında iki kez kısa süreli dinlenme yeterlidir. Yumurtaların ultrason rehberliğinde vajinal yoldan toplanması aşamasında anne adayının konforu için kısa bir anestezi veriyoruz. Embryonun rahime nakledilmesi ise ağrısız ve kısa bir süreçtir. Transferden 12 gün sonra kanda gebelik testi yapılarak süreç tamamlanmış olur.
  • Yumurtalıklarınızın (yumurta hücresi yani oosit içeren foliküllerinizin) uyarılması aşamasında cilt altı veya adele içi enjeksiyonlarla çok sayıda yumurta büyütülmeye çalışılır.

Şekil 5. Ovaryen folliküllerin uyarılması için cilt altı gonadotropin enjeksiyonu

  • Her ne kadar gebelik başarı oranlarının kadın yaşı ile yakın ilişkisi varsa da genel olarak bir siklus içinde 10-15 yumurta eldesi en yüksek gebelik başarısını getirirken 20’den itibaren başarı oranları düşer ve daha da ötesi, kontrolsuz şekilde çok fazla yumurta hücresi büyütmek önceden bahsettiğim hiperstimülasyon sendromu nedeniyle hastaneye yatmanıza kadar giden sorunlara yol açabilir. Bir siklusta 8’in altında yumurta eldesi de kadın yaşı ve azalan sayıyla paralel şekilde gebelik oranlarını etkiler.

Şekil 6. Uyarılmış yumurtalıkların ultrason görünümü

  • Foliküller oosit toplanması için hazır olduğunda (genellikle 8-14. günlerde) oositlerin nihai olgunluğa erişmesi için human koryonik gonadotropin (hCG) enjekte edilir.
  • Yumurta hücrelerinin biz toplamadan kendiliklerinden çatlayıp dışarıya atılmalarını önlemek için ayrıca bir grup enjeksiyon gerekli olacaktır.
  • Yumurta toplama veya embryo transferi günü embryonun tutunacağı rahim içi dokusunu hazırlamak için size progesteron ve / veya bazen ek olarak estrojen verilebilir.

Bazen tüp bebek süreci yumurtalar henüz toplanmadan yarıda kesilebilir. Yetersiz sayıda folikül uyarılabilmesi veya aksine istenenden çok fazla sayıda folikül sayısına ulaşılması, bazen de yumurtanın henüz biz toplayamadan kontrol dışı çatlaması  sürecin erkenden iptali sonucunu doğurabilir. Yetersiz sayıda folikül uyarılması durumunda bir sonraki denemede farklı bir tedavi  protokolü ile daha çok yumurta hücresi uyarılmasına çaba gösterilebilir ya da düşük yumurta yanıtınızın nedeni konusunda hekiminiz tarafından bilgilendirilirsiniz.

Yumurta (oosit) toplanması işlemi, hCG enjeksiyonundan 34-36 saat sonra kısa bir anestezi altında uygulanacaktır.

Şekil 7. Vajinal ultrason rehberliğinde yumurta toplama işlemi

Yumurtaların takibi sırasında yapıldığı gibi vajinal ultrason rehberliğinde ince bir iğne ile oosit içeren foliküllerin içine girilerek 15-20 dakika içinde yumurta hücreleri toplanır. İşlem sonrası kendinizi yürüyebilir ve merkezi terk edebilir hissedene kadar dinlenmeye alınırsınız. Aynı zaman diliminde baba adayının sperm örneği de mastürbasyon yolu ile elde edilerek hazırlanır. Laboratuarda özel kültür sıvısı içinde enkübe edilen oositler sperm hücreleriyle döllendirilirler. Kaç yumurtanızın döllendiği ve günlük gelişmeleri size laboratuar tarafından bildirilecektir.

Fertilizasyon (döllenme) işlemi ya oosit ve sperm hücrelerinin laboratuarda kültür ortamında bir araya konularak döllenmenin beklenmesi ya da intrasitoplazmik sperm enjeksiyonu (ICSI) ile tek bir sperm hücresinin tek bir oosit içine enjeksiyonu şeklinde uygulanır.

Şekil 8. Laboratuarda oositlerin sperm hücreleri ile konvansiyonel döllendirilmesi

Şekil 9. Laboratuarda sperm hücresinin oosit içine mikroinjeksiyonu (ICSI)

Genellikle önceki denemelerde yumurtaların döllenmesi başarısız olmuşsa veya sperm kalitesinde sorun öngörülüyorsa ICSI yapılması tercih edilecektir. Türkiye’de döllenmenin garantiye alınması için hemen daima ICSI yönteminin uygulandığını söyleyebiliriz. Eğer yumurta sayısı fazla ise yumurtaların yarısı doğal döllenmeye bırakılırken diğer yarısı mikroenjeksiyona alınabilir. Doktorunuz size bu konuda bilgi verecek ve sizin onayınızla işlem yapacaktır.

  • Döllenmeden 5-6 gün sonra embryoyu dıştan saran zar (zona pellucida) açılarak rahim boşluğuna embryonun tutunma şansı artar.

Şekil 10. Blastosist (5. gün embryosu)

Şekil 11. Blastosist hatching

Bu doğal süreç bazı yaşı ileri kadınlarda veya geçmişte başarısız tüp bebek denemesi olanlarda veya dondurularak saklanan embryolarda kendiliğinden başarılamayabilir. Bu durumda laboratuar ortamında kimyasal olarak veya lazer ile embryoyu çevreleyen membrana delik açılarak (assisted hatching) rahime tutunma şansının artırılması denenebilir. Bununla birlikte her tüp bebek olgusunda rutin olarak uygulama yapılmasının yararı bilimsel olarak kanıtlanmamıştır.

  • Preimplantation genetic test

Şekil 12. Preimplantasyon genetik tanıda embryo biyopsisi

ile 5-6 gün gelişme aşamasındaki embryolardan biyopsi alınıp genetik olarak sağlıklı olduğu düşünülen embryoların transfer edilmesi işlemi anne ve / veya babadan çocuğa geçen bir genetik bozukluğun gösterildiği durumlarda son derece yararlı bir yöntemken, genel olarak tüp bebek gebelik başarı oranlarını artırmak amacıyla kullanılmasının yararı bilimsel olarak kanıtlanamamıştır. Genetik test uygulanan embryolar dondurularak saklanıp başka bir ayda anne rahmine transfer edilirler.

  • Embryo transferi embryonun gelişmesine bağlı olarak yumurta toplandıktan 2 – 5 gün sonra vajinal yoldan rahim içine ince ve yumuşak bir kateter geçirilerek yapılır.

Şekil 13. Embryo transferi

Ağrısız ve kısa süreli bir işlemdir. Deneme başarılı olmuşsa transferden 6-10 gün içinde rahim boşluğuna tutunur ve gebelik testi pozitifleşir.

 İşlem sonrası süreç

Embryo transferinden sonra günlük aktivitelerinize bütünüyle dönebilirsiniz. Yumurtalıklarınız hala bir miktar büyük olabileceğinden rahatsızlık yaratacak ani hareketlerden sakınınız. Az miktarda sümüksü veya kanlı akıntınızın olması, artan estrojene bağlı meme hassasiyeti, karnınızda hafif kramplar, şişkinlik hali ve kabızlık olağan kabul edilmelidir. Giderek artan ağrı, yüksek ateş, kusma gibi şikayetlerinizde hekiminizi bilgilendiriniz. Az olasılıkla da olsa enfeksiyon, hiperstimülasyon sendromu, yumurtalığın sapı etrafında dönmesi gibi sorunlar ortaya çıkmış olabilir.

Gebelik varsa yumurta toplandıktan 12-14 gün sonra kan örneğinde beta hCG hormonunuz yüksek çıkacaktır. Gebeyseniz transfer sonrası kullanmaya başlayacağınız ilaçlara aynen devam edeceksiniz. Doktorunuz ultrasonda gebeliği doğruladıktan sonra ilaçlar konusunda ne gerektiğini size söyleyecektir. Eğer gebe değilseniz verilen ilaçları, progesteron dahil kesiniz. Bir hafta içinde adet kanamanız başlayacaktır.

Gebelik şansınızı etkileyen faktörler –

  • Anne yaşı- Ne kadar gençseniz o kadar gebelik ve sağlıklı bebek doğurma şansınız yüksek olacaktır.
  • Embryonun görünümü-

Şekil 14. Laboratuarda 2. ve 3. gün embryoları

 

Şekil 15. Laboratuarda 5. gün embryosu (blastosist)

Transfer günü daha iyi gelişmiş örneğin 5. gün embryoları, daha az gelişmiş 2 veya 3. gün embryolarına göre daha yüksek sağlıklı bebek doğumu şansı taşırlar. Ancak bu 2 veya 3 günde yapılan transferlerden sonuç alınamayacağı anlamını taşımaz. Doktorunuz sizin özelinizde size en uygun yaklaşımı benimseyecektir.

  • Öz geçmiş – Daha önce sağlıklı bebek doğurmuş kadınların şansı, önceden hiç gebe kalmamış kadınlara kıyasla daha yüksektir. Özellikle defalarca başarısız tüp bebek denemesi yaşamış kadınların başarı şansları daha düşüktür. Bu durumda ya anne yaşı ileri, yumurta hücreleri yetersiz sayı ve kalitede ya da gebeliği engelleyen önemli bir neden araştırılmamış ya da atlanmış durumdadır. Bazen gözden kaçan basit bir hata bulunup tedavi edildiğinde sonuçlar tamamen değişebilir. Çiftin tüp bebek gözlüğü ile değil genel olarak gebe kalamaması açısından tekrar değerlendirilmesinde yarar vardır.
  • İnfertilite nedeni – Önceden defalarca vurguladığım gibi tedavi tüp bebek ya da değil, her infertil çiftin eksiksiz değerlendirilmesi büyük önem taşır. Çok sayıda sağlıklı yumurta hücresine sahip kadınlar daha yüksek şansa sahiptirler. Tabii ki erkek sperm hücrelerinin de döllemeye yetecek kalitede olması gerekir. Tüplerin tıkanıklığı nedeniyle tüp bebek yapılıyorsa gebelik şansı örneğin açıklanamayan infertilite olgularından daha yüksektir. Şiddetli endometriosis olgularının başarı şansı ise örneğin açıklanamayan infertil çiftlerden daha düşük olabilir. Bunlar genel kabullerdir. Her çift farklıdır ve tedavi yanıtları ve gebelik başarı şansları da bireyseldir.
  • Yaşam tarzı – Sigara, alkol ve aşırı kafein tüketimi, obesite, belirli ilaçların kullanımı başarı oranlarını yüzde 50’ye varan oranlarda düşürebilir.

 

  • SÖZÜN ÖZÜ

Tüp bebek doğal yolla bebek sahibi olması mümkün olmayan çiftler için çok başarılı bir üremeye yardımcı yöntemdir. Hangi yöntemle olursa olsun sağlıklı bir bebek sahibi olabilmek için ayrıntılı bir ön araştırma esastır.

 

21.10.2019

Prof. Dr. Kutay Biberoğlu

JFKennedy Caddesi 148/9, GOP, Ankara

3124277181