Çok sık karşılaşılan, ağrıya dolayısıyla yaşam kalitesinin bozulmasına yol açan bir kadın sağlığı sorunu olan vajinal kuruluk, hormon eksikliği (özellikle estrojen), emzirme, bazı ilaçların kullanımı ve menopoz nedeniyle ortaya çıkabilir.
Normalde vajina örtüsü kayganlaştırıcı bir sıvıyla ıslanan kalın ve elastik bir yapıdır. Nemlenmeyen bir vajina örtüsü, otururken, spor yaparken, idrar yaparken ve özellikle cinsel ilişkide kuruluğa yol açar. İç çamaşırı giymek, oturmak, yürümek gibi günlük aktiviteler bile dış cinsel organlarda rahatsızlık nedeni oluşturur.
Kadınların yüzde 17’sinde 18-50 yaş aralığında görülebilir. Sıklıkla estrojen hormonunun eksikliğine yol açan aşağıdaki durumlarda yakınma nedeni olur.
- Emzirme ve doğum sonrası
- Doğum kontrol hapları veya diğer hormonal korunma yöntemleri
- Kemoterapi ve hormon ilaçları dahil kanser tedavileri
- Şeker hastalığı (diabetes mellitus)
- Rahim uru (myom) veya endometriosis tedavisi amacıyla verilen estrojen salgısını baskılayan tedaviler
- Depresyona karşı verilen bazı ilaçlar
- Allerjik durumlara (göz kaşınması, burun akıntısı vb.) karşı verilen anti-histaminik ilaçlar
- Overlerin (yumurtalıkların) cerrahi olarak çıkarılması
- Tüm vücutta kuruluğa yol açan otoimmün (bağışıklık sistemiyle ilişkili) bir hastalık olan Sjogren sendromu
- Cinsel ilişkide vajinal kuruluk durumunda seksüel olarak uyarılamama sorunu
- Banyo ve duş alırken vajina içinin temizlik ve hijyen adına yıkanması
- Vajina ve çevresinin “güya temizlik/hijyen amaçlı” parfüm, boya, koku katkılı sabun, sprey ve benzeri lavaj sıvılarıyla yıkanması
- Menopoz sonrası estrojen eksikliğine bağlı atrofi (vajina örtüsünün incelmesi)
Cinsel ilişki sürecinde vajinal kuruluk
Ön sevişme ile vajinal ıslaklığın oluşmasına fırsat verilmeden penisin vajinaya penetrasyonu girişimi sürtünmeye bağlı ağrı ve acıya yol açar. Refleks olarak vajinayı çevreleyen kasların kasılması penetrasyonu daha da zorlaştırarak, özellikle cinsel ilişkiye zorlanarak devam edilmesi durumunda, sorunu kısır döngüye sokar ve süreç vajinismusa kadar ilerleyebilir. Cinsellikle ilgili baskılanmış ön kabuller / tabular, partnerler arasında olası anlaşmazlık ve uyumsuzluklar, isteksizlik / utanma / deneyimsizlik / bilgisizlik kısır döngüsü vajinal kuruluğun ve vajinismusun ana nedenlerindendir. Benzer sorunların nedeni tarafların cinsel organlarının anatomisi ile ilişkisiz ve psikoseksüel kaynaklı olduklarından çiftin kendilerinin sorunu çözme gayretleri yerine mutlaka birlikte ve mutlaka psikoseksüel sorunlar konusunda deneyimli profesyonel psikolojik yardım almaları hayati önem taşır. Kızlık zarının ya da vajinanın darlığı ve şekil bozukluğu gibi nedenlerle önerilebilecek (hatalı şekilde) cerrahi veya benzeri girişimlerin yararlı olmak yerine aksine sorunun kronikleşmesine yol açması olasılığı çok yüksektir.
Vajinal kuruluk kendisini nasıl hissettirir?
- Vajinada yanma ve kaşınma
- Cinsel ilişkide vajinal kanama
- Cinsel ilişkiye karşı isteksizlik
- Vajina girişine komşu dış cinsel organlarda acıma
- Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları veya mantar enfeksiyonları
- Sık idrara çıkma hissi
Tanı nasıl konulur?
Hastanın öyküsünü dinleyerek ve vajinal pelvik muayene yapılarak tanı konulur. Kan testi ya da ultrason ile vajinal kuruluk tanısı konulamaz.
Tedavi
Tanıya gore tedavi değişecektir. Kullanılmakta olan ilaçlara bağlı ise kuruluktan sorumlu ilaçların kesilmesi yeterlidir. İlaçlar kesilemiyorsa vajinal estrojen krem ya da vajinal estrojen tabletler eklenebilir. Menopoza bağlı estrojensizlik kaynaklı vajinal kurulukta yine lokal olarak estrojen krem ya da vajinal tablet kullanılabilir. Sıcak basması, terleme ve benzeri sistemik menopoz yakınmaları varsa lokal hormon tedavisi yerine ağızdan tablet, deriye yapıştırılan flaster, deriye sürülen jel, spray tarzında sistemik hormon tedavisi de uygulanabilir. Dehidroepiandrosteron (DHEA) adıyla estrojen gibi görev yapan hafif androjenik etkileri olan bir başka ilaç da vajinal tablet olarak kullanılabilir. DHEA libidoyu artırmak amaçlı da uygulanabilir. Estrojen kullanmaması gereken menopoz sonrası kadınlarda Türkiye’de olmayan ospemifene (Osphena) ağızdan hap şeklinde verilebilir.
Eczanelerde reçetesiz satılan vajinal, su ya da yağ bazlı nemlendiriciler ya da kayganlaştırıcılar da lokal olarak vajina içine uygulanabilir. Yağ bazlı kayganlaştırıcılar gebelikten korunma amaçlı kondomları olumsuz etkileyerek korunma etkinliğini azaltabilir. Yeterince sıvı almak genel olarak cilt kuruluğu için önerilenler arasındadır.
Uzun süre vajinal cinsel ilişkide bulunmamak da kuruluk nedenlerinden bir tanesi olabilir. Cinsel uyarılma tedavide etkili olacaktır.
Prof. Dr. Kutay Biberoğlu
12.06.2025
Ankara